Hiçlik, İnsanların Beyinlerinde Uydurduğu Bir Hayaldir, Yoktur
Başta şunu belirtmeliyim. Hiçlik kelimesi sakıncalıdır, çoğu zaman da yanlış anlaşılır. Gündelik hayatta “yokluk, bir şey yok, ortada hiçbir şey yok” anlamında kullandığımız hiçlik, yine bu anlama benzer olan felsefedeki hiçlik kavramları insanın hayal dünyasında kafasından uydurduğu şeylerdir. Fizikte veya bu evrende bu tarz bir hiçlik yoktur, nokta.
Görüşüme göre fizikte “hiçlikteki her şeylik” veya “her şeydeki hiçlik” ya da “hiçliğin her şeyliği” veya “her şeyliğin hiçliği” gibi “istikrarsız” bir kavram (olgu, aksiyom -dizge-) vardır. Bu kavram kuantumdan elde edilir. Kuantum kozmolojisi tüm evrene uygulanabilir.
Fizikte -kuantumda- bütün matematiksel değerlerin 0 (sıfır) olduğu bir kavrama (şeye) -fiziksel- hiçlik denilebilir. Ama böyle bir şeyin olması imkânsızdır. Bu yüzden fizikte hiçlik diye bir şey yoktur. Dediğimiz gibi hiçlik, insanların beyinlerinde uydurduğu bir hayaldir.
O imkânsızlığın sebebi Belirsizlik ilkesidir. Konum ile momentum, “alanın değeri ile alan değerinin değişme hızı”, zaman ile enerji gibi birleşik değişken çiftlerinde birini ne kadar kesinlikle ölçerseniz diğeri de bir o kadar belirsizleşir (sonsuzlaşır, anlamsızlaşır). Zaman ile enerji için “Bir şeyin gerçekleştiği zaman aralığını ne kadar kesin olarak bilirseniz, bu gerçekleşme sürecine dahil olan enerjiyi o kadar az bilirsiniz, aynı şey tersi için de geçerlidir.”.[1] Belirsizlik ilkesini en azından şöyle düşünebilirsiniz: Örneğin bir resmi, bilgisayar ortamında ne kadar çok büyütürseniz, yakınlaşırsanız (zumlarsanız) resim de o kadar çok -gittikçe- bulanıklaşır, en son, o küçücük “piksel”lere kadar gelirseniz artık resim de ortadan kalkmış olur, tersine uzaklaşırsanız resim de gittikçe netleşecektir, Belirsizlik ilkesini bu şekilde piksel-resim olarak düşünegelebilirsiniz.[2]
Bu ve altındaki paragraf “görüşüme göredir, yani işin bencesidir”. Şimdi şöyle düşündüğünüzü biliyorum: “Evren küçücük bir hacimdeki büyük bir enerji (kütle) yoğunluğunun gerilip patlamasıyla oluştu, peki, bu enerji nereden geldi?”. Bu cümle de soru da yanlıştır. Şunu hayal edin, sanki elinizde demirden bir bulgur tanesi büyüklüğünde bir küre var da evren bundan oluştu gibi bir şey değil. Şöyle, burada kuantum geçerli olduğundan zaman, hacim, enerji vs. tüm fiziksel özellikler geçersizdir, eğer kuantum olsaydınız -kuantumun içinde olsaydınız- kuantum vardır, kuantum yoktur, bile diyemezdiniz, kuantumda var-yok, önce-sonra, soru-cevap, sonlu-sonsuz, doğru-yanlış, gerçek-yalan vs. tüm zıtlıklar geçersizdir. Kuantumda “hem var hem yok” veya “ne var ne yok” ya da “hem hiçlik hem her şeylik” veya “ne hiçlik ne her şeylik” vs. gibi bir kavram (olgu, aksiyom) söz konusudur. Bu yüzden kuantum; hiçlik, her şeylik vs. tüm kavramlardan ötedir. Bu bağlamlardan ötürü, kuantum neden var, sorusu da elbette ki sorulamaz, “ilk neden” görüşü anlamsızdır, sonsuza giden bir sebep-sonuç zinciri anlamsızdır, herhangi bir nihai (son) açıklama yoktur, açıklama diye bir şeyin kendisi bile yoktur, kuantumdan durmadan bir şeylerin oluşagelmesi “her ‘her şeyin'” dizgeleşmesi zorunludur (daha doğrusu, zorunluluktan bile öte aksiyomlanmadır). Söz konusu kuantumsa kelimeler yetersiz kalır, bırakın onu tam olarak anlamayı, kıyısını-köşesini bile düşünemeyiz, yanından bile geçemeyiz. Kuantum sadece “kuantum”dur.
Kuantum kozmolojisinde parçacıklar (bildiğimiz kütle veya enerji) tamamen kendiliğinden oluşabilir -zaten evrende bu durmadan olur-. Bunlar neyden oluşur? Bunlar, o bildiğimiz türden bir enerjiden oluşmuyor. İşte, bunlar -istikrarsız olan- kuantumdan oluşuyor. Burada, kuantum neden istikrarsız, diye bir sorunun da sorulamayacağını unutmayın. Buradaki istikrarsızlık kavramiyatı insanın algılayacağı düzeyde -gündelik hayattaki gibi- bir istikrarsızlık da değildir. Evet, enerji yoktan var, vardan da yok olur,[3] bunu fizikçi Necati Çelik (d. 1981) çok güzel açıklamıştır.
Evet, Enerji Yoktan Var, Vardan da Yok Olabilir
Şimdi Çelik’in açıklamasına bakalım. “Enerji yoktan var olabilir mi? Enerji ya da madde. Biz, eminim ki bir çoğumuz şöyle okumuşuzdur lise yıllarımızda, enerji yoktan var edilemez ve var olan enerji yok edilemez. Bu, aslında tam olarak doğru değil. Şimdi önce bunun açıklamasını yapacağım ama şu konuyu belirtmekte fayda var …enerji, kütle ya da madde aynı şeyler[dir]. …E=mc2den [dolayı aynı şeylerdir, şimdi]… sorunun cevabı şu arkadaşlar, evet, enerji ya da madde yoktan var olabilir, fakat bu var olan …enerji, enerji ile zaman arasındaki Belirsizlik ilkesinin dikte ettiği süre kadar yaşayabilir, sonra hemen …yok olur. Şunu demek istiyorum. Enerji ile zaman arasındaki Belirsizlik ilkesi [buradan sonra derslikte tahtaya yazarak anlatmaya başlıyor] ΔExΔt=ћ“dir.[4] (Burada bu kitabın yazarı yani ben, şu bilgileri vermem lazım.) Δ işareti, yanındaki ne ise farkı belirtir, bizim formülde E2-E1 ve t2-t1dir. E, enerjidir. t, süredir. ћ, indirgenmiş Planck sabitidir, ћ=h/(2π). h, Planck sabitidir, tam değeri vardır, h=6,62607015×10-34 J⋅sn. π, pi sayısıdır, π=3,141592…[5] (Çelik’in derslikte tahtaya yazarak anlatmasından devam ediyoruz.) “Δt=ћ/ΔE, bu [ΔE], yoktan var olan enerji miktarı[dır]. Δt=ћ/mc2. Bu yoktan var olan madde [mc2] ancak Δt kadar yaşayabilir, ondan sonra hemen yok olur. [Bu enerji, kuantumdan çıkar.] Bu var olan [enerji] yoktan var olmuştur.” Ne kadarlık enerji yoktan var etmek istiyorsak formülde yerine yazılabilinir, örneğin 100 eV değerinde bir enerji için Δt = 6,62607015×10-34 J⋅sn / (2π) x (100) x (1.602176634×10-19 J). Δt ≈ 10-17 sn. Yani, yokluk 100 eV’lik bir enerji yaratırsa bu, “varlığını ∼10-17 saniye kadar sürdürür”. Örnek 100 MeV ise süre ∼10-23 saniye olur. Enerji (kütle) arttıkça varlık süresi azalmaktadır.[4]
Yalnız burada şunu hatırlatmalıyım, önceden bahsettiğimiz üzere buradaki işlemler, Planck birimlerindeki değerleri aşamaz. Hemen bir hesap yapabiliriz, evrenin ilk anının enerjisi -yani Planck enerjisi- ∼109 J olduğundan bu kadarlık bir enerjinin varlık süresi -formülden- ∼10-44 saniye olur, itici kütle çekimi (vakum enerjisi, karanlık enerji veya hiçlik enerjisi) sayesinde yok olmayan bu enerji Şişme ile günümüz evrenine dönüşür.
Kaynaklar
[2] Jim Al-Khalili, “Everything and Nothing”, 2. Bölüm “Nothing”, [TV Belgeseli], BBC, 2011, <https://www.bbc.co.uk/programmes/b00zwndy>, Erişim: 7 Temmuz 2022 [(+) eklediğim kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221217215246/https://www.bbc.co.uk/programmes/b00zwndy]. {Türkçe alt yazılı, çeviren Garajımdaki Ejder, <https://vimeo.com/146881820>, Erişim: 7 Temmuz 2022, Süre Aralığı: 25.38‑32.22 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20210914171236/https://vimeo.com/146881820].}
[3] Jim Holt, age., s. 98, 101, 147, 163, 168.
[4] Necati Çelik, “Enerji/Madde yoktan var olabilir mi?”, Necati Çelik, YouTube, 5 Aralık 2018, <https://www.youtube.com/watch?v=mz6nGytPTCI>, Erişim: 13 Ocak 2021 [(+) eklediğim kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221217215859/https://www.youtube.com/watch?v=mz6nGytPTCI].
[5] Wikipedia Contributors, “Uncertainty principle”, Wikipedia, The Free Encyclopedia, sgt: 14 Ocak 2021, kalıcı arşiv kaydı: <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Uncertainty_principle&oldid=1000350568>, Erişim: 14 Ocak 2021; “Planck constant”, sgt: 5 Ocak 2021, kalıcı arşiv kaydı: <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Planck_constant&oldid=998515751>, Erişim: 14 Ocak 2021; “Planck units”, sgt: 11 Ocak 2021, kalıcı arşiv kaydı: <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Planck_units&oldid=999607931>, Erişim: 14 Ocak 2021; “Pi”, sgt: 1 Ocak 2021, kalıcı arşiv kaydı: <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Pi&oldid=997688967>, Erişim: 14 Ocak 2021; “Electronvolt”, sgt: 10 Ocak 2021, kalıcı arşiv kaydı: <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Electronvolt&oldid=999428649>, Erişim: 14 Ocak 2021.