İnsanın evrimsel süreci içerisinde (zamanla gelişmesi sırasında) genel anlamda beyin hacminin büyüdüğü açık bir şekilde görülür. Australopithecus cinsindeki türlerin beyin hacimleri 300-600 cm3 arasında değişirken sonrasındaki temel insan türlerini geçmişten geleceğe doğru sıraladığımızda beyin hacimleri belirtilen aralıklarda olup şu şekilde artmıştır: H. habilis 510-660 cm3, H. ergaster 700-850 cm3, H. erectus 850-1100 cm3, H. heidelbergensis 1100-1300 cm3, H. neandertalensis 1200-1800 cm3 ve H. sapiens 1000-1850 cm3. H. neandertalensis’in beyin hacmi büyük olmasına rağmen alnı biraz basıktır. H. sapiens’te alın kısmı yukarıya -öne- doğru geliştiği için zekada ilerleme olmuştur. Yanı sıra geçmişten geleceğe doğru insanları sıraladığımızda beyindeki kıvrım sayısının yavaş yavaş arttığını görürüz.[252]
Evrimsel süreç içerisinde memeli beyninde serebral korteks ve neokorteks bölgesi gelişti: Bu ikisi memeli beynini (beynin alt-orta kısmının üstündeki üst beyin diyebileceğimiz serebrumu) dıştan çevreleyen katmanlardır ve sadece memelilerde bulunur. Serebral korteks; beynin dış yüzeyinin katlanıp kıvrıldığı katmanlardır ki bu kıvrımlarla yüzey alanı da artar (kıvrımlar beyaz maddeyi çevreleyen gri madde madde olup beyin yarımkürelerinde dıştan içe doğru beyin yarımküre uzunluğunun yaklaşık çeyrek-yarım arası kadar uzanır), insanda 2-4 mm arasında olup beyin ağırlığının %40 civarını oluşturur, insan beyninde bulunan ∼86 milyar tane nöronun ∼16 milyarı buradadır, insanda serebral korteksin %∼90’ını neokorteks oluşturur ve tüm beynin (yani tüm beyni halı gibi açıp düz olarak serdiğimizde bütün beynin) %∼76’sı neokorteks’tir. Neokorteks; duyusal algı (5 duyu), biliş (idrak, kavrama, bilinç, bilinçli olma, farkında olma), motor komutların üretimi (emir verip yönetmek, kontrol/komuta etmek), uzaysal muhakeme (mantıklı düşünme) ve dil gibi yüksek düzey beyin fonksiyonları buradan yürütülür. İnsan beyni vücut ağırlığının %∼2’sidir ama enerjinin %∼20’si beyin tarafından kullanılır.[253]
Zeka beyin ağırlığına, hacmine ve nöron sayısının fazlalığına doğrudan bağlı değildir. Örneğin Afrika filinin beynindeki bu üç özellik insanınkinin ~3 katıdır. İnsan zekası beyin ağırlığı, hacmi, nöron sayısı, nörolojik bağlantı sayısı (sinaps), beyin hacminin vücut hacimine oranı, neokorteksin büyüklüğü, kıvrım sayısı gibi etmenlere doğrudan değil dolaylı olarak bağlıdır çünkü bu özelliklerin bir takımı veya birkaçı yunus, fil ve balina gibi canlıların bazı türlerinde insandan daha fazladır, insanı diğer hayvanlara göre “zeki” (gerçi zeka ne demekse, her canlı kendine göre zekidir, insanı insan yapan desek daha doğru olur) insanı insan yapan doğrudan asıl unsur beynin ön kısmının gelişmiş olmasıdır (frontal lob / ön lob / ön beyin). Frontal lob alnın arkasında bulunup beynin evrimleştiği son bölgedir ve insan beyninin üçde ikisini (2/3) oluşturur: Frontal lobun özellikleri; bilinçli olma – farkında olma (bilinç, biliş), dürtülerin / iç güdülerin kontrolü veya bastırılması, kişilik/karakter, kendini yönetme, karar alma/verme, geleceği planlama, düşüncelerin kelimelere dökülmesi (dil), (beyinde dopamine duyarlı nöronların çoğu ön lobda bulunur bu bağlamda) ödüllendirme ve motivasyon, empati, anıları biçimlendirme, dikkatin yoğunlaştırılması, nesneleri karşılaştırma (sınıflandırma), yürüme ve koşma gibi hareketleri koordine etme (yanı sıra şu unutulmamalıdır ki beyinde herhangi bir bölgedeki bir özellik diğer bölgelerle de bağlantılıdır).[254]
İnsanın beyninin gelişmesinde temel olarak 6 faktör vardır. 1- El-Göz koordinasyonu: Ormandan çıkıp savana hayatına geçen (ağaçtan düzlüğe inen ve elleri serbest kalan) insan av olmamak adına aletler yaptı ve avcılardan korundu, alet yaptıkça beyin gelişti ve/veya beyin geliştikçe de daha iyi alet yaptı. 2- Karşıt Başparmak: İnsana giden evrimsel süreç boyunca elin başparmağı uzamıştır, bunun sebebi yapılacak aletin malzemelerinin daha iyi tutulup/kavranıp daha kaliteli aletlerin yapılabilmesidir (kısacık bir el başparmağınız olduğunu düşünün doğru dürüst bir bardağı bile tutamazsınız). 3- Sosyal Yaşam ve Tür İçi İletişim: İnsanların birlikte gruplar halinde yaşaması, dayanışması, dış tehlikelere karşı beraberce korunulması, grup bireyleri aralarındaki iletişimin güçlü olması gibi durumlar beynin gelişmesini desteklemektedir. 4- İki Ayak üzerinde Yürüme: Dik duran bir canlı türü, aynı türün durmayanına göre, herhangi bir tehlikeyi gözlerinin daha yüksekte olmasından dolayı daha çabuk fark edecektir. Dik yürüme ile bacak kaslarımız güçlenip kollarımız kısalmıştır; denge bağlamında iç kulağımız karmaşıklaşıp denge mekanizmalarımız gelişmiştir. Kemiklere ve eklemlre binen yük dağılımdan dolayı iki ayak üzerinde yürünürken daha az, dört ayak üzerinde yürünürken daha çok enerji harcanır bu bağlamda ağaçlardan düzlüklere inip çok uzun mesafelere yayılan atalarımız için dik yürüme avantajlıydı: Dik yürüme ile dikine alanın azalmasından dolayı tepedeki güneş ışığına daha az maruz kalınır ve enine esen rüzgarın çarpacağı alanın artmasından dolayı da daha çok serinleme imkanı bulunur bu bağlamda uzun mesefe yürüyüşlerinde/göçlerinde ısı dengesi de sağlanmış olur. Dik yürümeyle daha rahat harekete ve daha fazla hareket alanına sahip olma bağlamında ve de serbest kalan ellerle alet yapma eşliğinde av olma durumunun azalması avcı olma durumunun ise artması görülmüştür. 5- Cinsel Seçilim: Atalarımızın dişileri kendilerine eş olarak daha zeki, daha güçlü, daha sosyal olan erkekleri seçme eğilimindedir, bu seçim erkekler için de geçerlidir bu bağlamda (ve daha zeki olanlarda karşı cinsi etkileyip üreme şansının daha fazla olmasından veya hayatta kalıp daha çok üremesinden dolayı) cinsel seçilim beynin gelişmesindeki bir faktördür. 6- Et Ağırlıklı Hepçil Diyet: Ağaçlardaki atalarımız otçuldu, düzlüklere inme ve ot bulamama sebebiyle artık etrafta bulabildiği hayvan etiyle de beslenmeye başladı; et, beyin ve gelişimi için çok değerli bir yiyecektir.[255] İnsanın beyin kapasitesi evrimsel süreç boyunca durmadan artmıştır: Fakat ~130 bin yıldır hiç artmamıştır. Gelecekte beyin kapasitemizin artması veya azalması bizim yapacağımız şeylere bağlıdır.[256-1]
Pew Research Center şirketinin USA (ABD)’de 2018’de yaptığı “Canlıların evrimine inanıyor musunuz?” sorusunun yetişkinlere sorulduğu bir ankette %81 evet çıkmıştır: Aynı şirketin aynı yerde 2014’te yaptığı American Association for the Advancement of Science (AAAS, Bilimin Gelişimi Amerikan Derneği)’ndeki bilim adamlarına aynı sorunun sorulduğu bir ankette ise %98 evet çıkmıştır.[256-2]
___________________
[252] 178, 182, 183, 189, 192, 196, 201, 240, 243 ve 246. dipnotlara bk.
[253] 122. dipnota bk.; Wikipedia Contributes, “Cerebrum”, Wikipedia, The Free Encyclopedia, <https://en.wikipedia.org/wiki/Cerebrum>; “Cerebral cortex”, <https://en.wikipedia.org/wiki/Cerebral_cortex>; “Neocortex”, <https://en.wikipedia.org/wiki/Neocortex>; “Human brain”, <https://en.wikipedia.org/wiki/Human_brain>; Erişimler: 01 Nisan 2019.
[254] Çağrı Mert Bakırcı, “İnsan Zekasının Evrimi: Neden Sadece İnsanın Beyni Bu Kadar Evrimleşmiştir?”, Evrim Ağacı, Yayın tarihi: 21 Nisan 2011, SGT: 5 Mart 2019, <https://evrimagaci.org/insan-zekasinin-evrimi-neden-sadece-insanin-beyni-bu-kadar-evrimlesmistir-41>; Wikipedia Contributes, “List of animals by number of neurons”, Wikipedia, The Free Encyclopedia, <https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_animals_by_number_of_neurons>; “Brain-to-body mass ratio”, <https://en.wikipedia.org/wiki/Brain-to-body_mass_ratio>; Sinan Canan, “Beyin Nasıl Oluştu?”, [YouTube videosu], Açık Beyin, Video yayın tarihi: 16 Ekim 2017, <https://youtu.be/7HLcT1eYCWw>; Zawn Villines, “Frontal lobe: Functions, structure, and damage”, Medical News Today, 29 Haziran 2017, <https://www.medicalnewstoday.com/articles/318139.php>; Erişimler: 1 Nisan 2019.
[255] Bakırcı, “İnsan Zekasının Evrimi…”, ags.
[256-1] Sultan Tarlacı’nın TV’de söylediği bağlantı bulunup eklenecek.
[256-2] David Masci, “For Darwin Day, 6 facts about the evolution debate”, Pew Research Center, 11 Şubat 2019, <https://www.pewresearch.org/fact-tank/2019/02/11/darwin-day/> Erişim: 2 Nisan 2019.
___________________
[257] Figür 128 vd.: Evolution Textbook, <http://www.evolution-textbook.org/content/free/figures/25_EVOW_Art/11_EVOW_CH25.jpg> veya benzeri için Scientific Art, <http://www.scientific-art.com/portfolio%20palaeontology%20pages/skulls.htm>; Erişimler: 15 Aralık 2017.
[258] Figür 129 vd.: La Ciencia y sus Demonios, <https://cnho.files.wordpress.com/2015/04/evolucion-humana-cerebro.jpg> veya benzeri için Research Gate, <https://www.researchgate.net/figure/Human-evolution-based-on-skull-endocasts-of-fossil-archaic-primates-and-early-hominids_fig4_317784454> (Yükleyen: Vincent van Ginneken) veya aynısı için Eduardo Gómez, <https://www.slideshare.net/EDU3364/hominizacin-72386014> (22. slayt) veya Инфоурок, <https://infourok.ru/prezentaciya-razvitie-soznaniya-i-lichnosti-759482.html> (14. görsel); Erişimler: 2 Nisan 2019. (Bu görseli kimin yaptığını bulamadım). İlk başta buradan almıştım fakat bu link şu an açılmıyor <https://myweb.rollins.edu/jsiry/Pleistocene_Brains.html> Erişim: 15 Aralık 2017.
[259] Figür 130 vd.: Daily Mail Science & Tech, <https://www.dailymail.co.uk/sciencetech/article-2640717/Brain-brawn-Humans-evolved-weedy-free-energy-power-mind.html>; Ayrıca (ek olarak) bk. Sarah Griffiths, “Brain over brawn: Humans evolved to be weedy to free up energy to power the mind”, Daily Mail Science & Tech, 27 Mayıs 2014, <aynı link>; Erişim: 15 Aralık 2017.
[260] Figür 131: Richard Bizley, Science Photo Library, <https://www.sciencephoto.com/media/170776/view/human-evolution-artwork> Erişim: 2 Nisan 2019 veya Richard Bizley, Fine Art America, <https://fineartamerica.com/featured/human-evolution-artwork-richard-bizley.html> Erişim: 15 Aralık 2017.
7-6 myöa
3,85-2,95 myöa
3,3-2,1 myöa
2,4-1,4 myöa
1,8 myö
1,9-1,4 myöa
1,89 myö-143 byöa
860 byö (tarih net değil)
800/700-200 byöa
100-50 byöa
400-40 byöa
300 byö-Günümüz
Üstteki 12 tane rekonstrüksiyon modelini yapan Adrie Kennis ile Alfons Kennis‘tir ve Alice Roberts’in yazdığı “Evolution the Human Story” adlı kitapta geçmektedir (Dorling Kindersley Limited).[261/Figür 132(12’si için)] (Zaman aralıkları, öncesinde işlediğimiz ilgili konulardandır), (12 görseli tek tek düzenleyen: Alper Çadıroğlu).
___________________
[261] Figür 132 vd.: (12’si için bk.) A Home for Design, <https://ahomefordesign.com/?NodeId=uivp> Erişim: 16 Aralık 2017 veya Imgur, <https://imgur.com/I2N82cz>; Ayrıca (ek olarak) şu dördüne bk.: Bu 12’sinin daha büyük/kaliteli/net görselleri için orijinal sitesinden de bakabilirsiniz Kennis & Kennis Reconstructions, <http://www.kenniskennis.com/site/sculptures/Head%20reconstructions%20realistic/>; Bulunduğu kitap için bk. Alice Roberts, “Evolution: The Human Story”, Dorling Kindersley Ltd, Eylül 2011, <https://books.google.com.tr/books?id=XGFpC2von_cC&printsec=frontcover&hl=tr#v=onepage&q&f=false> (Google Books); Alice Roberts, <https://www.alice-roberts.co.uk/books>; Dorling Kindersley Limited, <https://www.dk.com/uk/book/9781405361651-evolution-the-human-story/>; Erişimler: 3 Nisan 2019.