Merkür ve Venüs’ün uydusu bulunmazken Dünya’nın 1, Mars’ın 2, Jüpiter’in 54, Satürn’ün 53, Uranüs’ün 27, Neptün’ün ise 13 tane uydusu bulunur: Cüce gezegenlerden Ceres ve Makemake’in de bulunmazken Plüton’un 5, Haumea’nın 2, Eris’ın ise 1 tane uydusu bulunur. Uranüs’ün uydu isimleri Shakespeare’in oyunlarındaki ve Pope’un “Rape of the Lock” adlı kitabındaki karakterlerden gelmekteyken Güneş Sistemi’ndeki diğer uydu isimlerinin neredeyse tamamı Yunan, Roma ve çeşitli Avrupa mitolojilerinden gelmektedir. Dünya gezegeninin isim olarak söylemi kimi toplumlarda farklılık gösterirken diğer (normal) gezegenlerin isimlerinin tamamı Yunan (Roma) mitolojisindendir: Haumea Hawai ve Makemake Polinezya mitolojisinden iken diğer cüce gezegenler de Yunan ve (veya) Roma’dandır.[1]
(Şu an için) Güneş, Güneş Sistemi kütlesinin ∼%99,8’i olup ∼%92,1 hidrojen ve ∼%7,8 helyum barındırır, halkaları yoktur, çekirdek sıcaklığı ∼15 milyon santigrat derecedir, etrafında on binlerce asteroid ve ∼3 trilyon kuyruklu yıldız ve buzlu cisim barındırır.[2]
Güneş’in kütlesi ∼1024x1.988.500 kg, Dünya’nın ise ∼1024x5,9724 kg’dır, bu nedenle Güneş’in kütlesi Dünya’nın ∼333.000 katıdır. Güneş’in hacmi ∼1012x1.412.000 km3, Dünya’nın ise ∼1012x1,083 km3tür, dolayısıyla Güneş’in hacmi Dünya’nın ∼1.304.000 katıdır. Güneş’in (G) ortalama yoğunluğu, her 1 metreküpte ∼1.408 kg’dır (1.408 kg/m3), Dünya’nın (D) ise ∼5.514 kg/m3tür [G bölü D yaklaşık olarak eşittir 0,255 (G/D≈0,255)]. Güneş’in yüzey kütle çekimi (ivmesi) (eş değer), her 1 saniyekarede ∼274,0 metredir (274,0 m/sn2), Dünya’nın ise ∼9,78 m/sn2dir (G/D≈28,0) [m/sn hızın birimidir, m/sn2 ise ivmenin birimidir; m/sn, 1 saniyede kaç metre yol aldığınızı yani hızınızı gösterir, m/sn2 (veya hız/sn yani m/sn/sn) ise 1 saniyede ne kadar hızlandığınızı yani ivmenizi gösterir. Bunun için bu kitapta 116. sayfaya bakınız.]. 0 (sıfır) tam bir küreyse Güneş ∼0,00005, Dünya ise ∼0,0034 oranında eliptik küremsidir. Güneş’in parlaklığı ∼1024x382,8 watt (J/sn), kütle dönüşüm oranı ∼106x4.260 kg/sn’dir, merkez yoğunluğu ∼162.200 kg/m3tür[3] ve yüzey sıcaklığı ∼5.500 °C’dir[4]. Dünya ∼23,9345 saatte, Güneş ∼609,12 saatte (1 tam tur olarak) kendi etrafında döner. Dünya’nın ve Güneş’in eliptik eğimleri (açıları) (kutuplardan bir çubuk geçirin ve eğin) sırasıyla ∼23,44 ve ∼7,25 derecedir. Güneş, yakınındaki yıldızlara göre ∼19,4 km/sn hızla hareket eder.[3] Güneş’in hareketini zihinde canlandırmak adına 2 tane benzetmemi veriyorum: Vidalı makarnanın boşluklarından küçük bir bilye geçirin, işte Güneş’in hareketi de böyledir veya sağ elinizin parmaklarını yumruk yapar gibi kapatın sadece işaret parmağınızı açın ve bu parmağın ucu sizin sol tarafınıza bakacak şekilde olsun, şimdi parmağınızla durmadan çember çizin ve bunu yaparken elinizi de (veya kolunuzu da) sağa doğru çekin, Güneş de buna benzer bir şekilde galaktik merkez etrafında döner.[5]
Galaksimizin merkezindeki “Sagittarius A*” adındaki süper kütleli kara delik (diğer kara delikler gibi) “tekil” yapıda olduğundan dolayı doğrudan gözlemlenemez: Samanyolu’nun merkezini gaz ve tozdan dolayı göremesek de oradan gelen ışınlarla oranın dolaylı bir çizimini yapabiliriz [Galaksimizin merkezindeki kara delikle hemen etrafındaki yıldızların görsel(ler)ine ilgili sonnottan bakabilirsiniz: Bu yıldızlar normalden muazzam büyüklüklere kadar çok çeşitli olup merkez (“SgrA*”) etrafında dönmektedir.].[6]
4,56730 (±0,00016) milyar yıl yaşındaki[7] Güneş, Samanyolu’nun (yani galaksimizin) merkezi etrafında saniyede 220 km hızla dönmekte olup 1 tam turunu 225 ile 250 milyon yıl (Dünya yılı) arasında tamamlar (225, 230, 240 veya 250 milyon yıl): Bu 1 tura “kozmik yıl” denilmektedir ve yörüngenin şekli neredeyse dairedir. Galaksimizin merkezi, galaksideki tüm malzemeye kütle çekimi uyguladığından bu malzemeler harekete geçer, bu hareket eşliğinde kütle çekimine karşı bir merkezkaç kuvveti oluşur ve bu sayede ikisi birbirini dengelediğinden tüm malzeme merkez (-e yapışmayıp) etrafında döner.[8]
Güneş ne sarı ne kırmızı ne de turuncu renktedir,[9][10][11] Güneş’in gerçek (orijinal) rengi beyazdır[9][10][12]. Uzaydan çekilen Güneş resimlerinin beyaz olması bize bunu gösterir. Güneş ışığında her renk (kırmızı, turuncu, sarı, yeşil, mavi, mor) bulunur: Gökkuşağı Güneş’ten gelen ışıktır ki bu durumu açıklar:[9] Bu renklerin hepsini karıştırdığımızda beyaz rengi elde ederiz ve diğer tüm renkler bu renklerin farklı kombinasyonlarıdır.[10] Kırmızı en uzun, mor ise en kısa dalga boyuna sahiptir ki kırmızı, turuncu ve sarı uzun; yeşil, mavi ve mor ise kısa dalga boylu olup elektromanyetik spektrumda (tayfta) insan gözünün görebildiği ışıklardır (görünür ışık). Güneş ışığı atmosferimize geldiğinde[9] (atmosferik soğurma denilen şu olaylar yaşanır:[12]) kısa dalga boylu renkler (-in çoğu) (dalga boyları kısa olduğu için) atmosferi oluşturan malzemeye (atomlara vs.ye) çarpıp, atmosferi geçemeyip burada dağılır ve yayılırlar[9] (filtrelenirler[10]), bu yüzden yukarı baktığımızda atmosferi (göğü) mavi (ve tonları renklerde) görürüz (normalde gök, mavi değildir): Uzun dalga boylu renkler (-in çoğu) ise atmosferden geçebildiğinden Güneş’i sarı (ve tonları renklerde) görürüz.[9] Güneş, gama ışınları hariç, tayftaki tüm elektromanyetik dalga frekanslarını yayar.[10]
Evrenin ∼13,7 milyar yıl önce [∼380.000 (yıl) yaşındayken] içeriği şu oranlardaydı: karanlık madde %63, fotonlar %15, atomlar %12 ve nötrinolar %10:[13] Günümüzde ise karanlık enerji %71,4, karanlık madde %24 ve atomlar %4,6 oranındadır.[14][15] Karanlık enerji kütle çekiminin karşıtı[13] (anti kütle çekimi[14]) olup evrenin genişlemesini sağlar (evrensel genişlemenin hızlanmasını sağlar).[13]
Bu figürü aşağıdaki kaynaklardaki bilgileri birleştirerek oluşturdum.
Uniwersytet Śląski w Katowicach, <https://przystaneknauka.us.edu.pl/sites/default/files/galeries/dark_diagram.png>, Erişim: 18 Aralık 2022 [(+) eklediğim kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221218201218/https://przystaneknauka.us.edu.pl/sites/default/files/galeries/dark_diagram.png]; İngilizce Wikipedia, “Big Bang”, kalıcı arşiv kaydı: <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Big_Bang&oldid=1114232112>, Erişim: 8 Ekim 2022, “Matter”, kalıcı arşiv kaydı: <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Matter&oldid=1114253689>, Erişim: 8 Ekim 2022, “Universe”, kalıcı arşiv kaydı: <https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Universe&oldid=1114234849>, Erişim: 8 Ekim 2022; Annenberg Learner,
<https://www.learner.org/series/physics-for-the-21st-century/dark-matter/dark-matter-in-the-early-universe/>, Erişim: 8 Ekim 2022 [(+) eklediğim kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221215165238/https://www.learner.org/series/physics-for-the-21st-century/dark-matter/dark-matter-in-the-early-universe/]; Visual Capitalist,
<https://www.visualcapitalist.com/composition-of-the-universe/>, Erişim: 8 Ekim 2022 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221008172328/https://www.visualcapitalist.com/composition-of-the-universe/]; European Space Agency (ESA), <https://sci.esa.int/web/xmm-newton/-/60430-the-cosmic-budget-of-ordinary-matter>, Erişim: 8 Ekim 2022 [(+) eklediğim kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221215233207/https://sci.esa.int/web/xmm-newton/-/60430-the-cosmic-budget-of-ordinary-matter]; Science/AAAS,
<https://blogs.princeton.edu/research/2015/03/05/beautiful-but-strange-the-dark-side-of-cosmology-science/>, Erişim: 9 Ekim 2022 [(+) eklediğim kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221215234226/https://blogs.princeton.edu/research/2015/03/05/beautiful-but-strange-the-dark-side-of-cosmology-science/] veya <https://phys.org/news/2015-03-dark-side-cosmology.html>, Erişim: 9 Ekim 2022 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20220817155553/https://phys.org/news/2015-03-dark-side-cosmology.html]; University of Oregon, <http://abyss.uoregon.edu/~js/21st_century_science/lectures/lec23.html>, Erişim: 9 Ekim 2022 [(+) eklediğim kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221215234440/http://abyss.uoregon.edu/~js/21st_century_science/lectures/lec23.html]; Swinburne University of Technology, <https://astronomy.swin.edu.au/cosmos/d/Dark+Matter>, Erişim: 9 Ekim 2022 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221018155859/https://astronomy.swin.edu.au/cosmos/d/Dark+Matter]; NASA Space Place, <https://spaceplace.nasa.gov/dark-matter/en/>, Erişim: 9 Ekim 2022 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20221105171904/https://spaceplace.nasa.gov/dark-matter/en/].
(bk. Figür Kaynakları, Figür 28)
Kaynaklar
[1] IAU WGPSN Committe (yy.), “Planet and Satellite Names and Discoverers”, Gazetteer of Planetary Nomenclature, U.S. Geological Survey Astrogeology Science Center, Planetary Geomatics Group, International Astronomical Union (IAU) Working Group for Planetary System Nomenclature (WGPSN), ty., <https://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Planets>, Erişim: 26 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181016203256/https://planetarynames.wr.usgs.gov/Page/Planets].
[2] NASA: Planetary Science Communications Team (yy.), “Sun”, NASA: Solar System Exploration (NASA’s Jet Propulsion Laboratory, NASA’s Science Mission Directorate), sgt: 6 Kasım 2018, <https://solarsystem.nasa.gov/solar-system/sun/overview/>, Erişim: 26 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181031013358/https://solarsystem.nasa.gov/solar-system/sun/overview/].
[3] David R. Williams, “Sun Fact Sheet”, NASA Space Science Data Coordinated Archive (NSSDCA), sgt: 23 Şubat 2018, <https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/sunfact.html>, Erişim: 26 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181018080940/https://nssdc.gsfc.nasa.gov/planetary/factsheet/sunfact.html].
[4] Stanford Solar Center Authors (yy.), “The Sun’s Vital Statistics”, Stanford University: Stanford Solar Center, 2008,
<http://solar-center.stanford.edu/vitalstats.html>, Erişim: 26 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20180917185716/http://solar-center.stanford.edu/vitalstats.html].
[5] Nasif Nahle, “Coplanarity of the Solar System and the Milky Way”, Biology Cabinet, 27 Şubat 2007, <http://www.biocab.org/Coplanarity_Solar_System_and_Galaxy.html>, Erişim: 19 Kasım 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181216070610/http://www.biocab.org/Coplanarity_Solar_System_and_Galaxy.html].
[6] Matthew Horrobin vd., “First results from SPIFFI. I: The Galactic Center”, Astronomische Nachrichten [ISSN: 0004-6337], Cilt: 325, Sayı: 2, Şubat 2004, [PDF] <http://www2011.mpe.mpg.de/SPIFFI/preprints/first_result_an1.pdf>, Erişim: 27 Ekim 2018, s. 89-91 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20180816062125/http://www2011.mpe.mpg.de/SPIFFI/preprints/first_result_an1.pdf] [https://doi.org/10.1002/asna.200310181].
[7] James N. Connelly vd., “The Absolute Chronology and Thermal Processing of Solids in the Solar Protoplanetary Disk”, Science [ISSN: 0036-8075], Cilt: 338, Sayı: 6107, 2 Kasım 2012, <http://science.sciencemag.org/content/338/6107/651>, Erişim: 27 Ekim 2018, s. 651 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181001172932/http://science.sciencemag.org/content/338/6107/651] [https://doi.org/10.1126/science.1226919]. (Dergi/PDF ücretli olduğundan sadece özet kısmına bakılabilmiştir.)
[8] Stacy Leong, “Period Of The Sun’s Orbit Around The Galaxy (Cosmic Year)”, Hypertext Book, The Physics Factbook, 2002, <https://hypertextbook.com/facts/2002/StacyLeong.shtml>, Erişim: 27 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181004032259/https://hypertextbook.com/facts/2002/StacyLeong.shtml].
[9] Stanford Solar Center Authors (yy.), “What color is the Sun?”, Stanford University: Stanford Solar Center, ty.,
<http://solar-center.stanford.edu/SID/activities/GreenSun.html>, Erişim: 27 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181107041714/http://solar-center.stanford.edu/SID/activities/GreenSun.html].
[10] Christopher S. Baird, “What is the color of the Sun?”, West Texas A&M University, 3 Temmuz 2013, <http://wtamu.edu/~cbaird/sq/2013/07/03/what-is-the-color-of-the-sun/>, Erişim: 27 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181030070515/http://wtamu.edu/~cbaird/sq/2013/07/03/what-is-the-color-of-the-sun/].
[11] Stephen R. Wilk, “The Yellow Sun Paradox”, OSA, Optics & Photonics News [ISSN: 1047‑6938], Cilt: 20, Sayı: 3, Mart 2009, <https://www.researchgate.net/publication/297708668_Light_Touch_The_yellow_sun_paradox>, Erişim: 27 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181002064600/https://www.researchgate.net/publication/297708668_Light_Touch_The_yellow_sun_paradox] ve (veya) <https://www.osa-opn.org/home/articles/volume_20/issue_3/departments/light_touch/the_yellow_sun_paradox/>, Erişim: 27 Ekim 2018, s. 12 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20190320130243/https://www.osa-opn.org/home/articles/volume_20/issue_3/departments/light_touch/the_yellow_sun_paradox/]. (Dergi/PDF ücretli olduğundan sadece özet kısmına bakılabilmiştir.)
[12] Keith A. Wilson, “Representationalism and Anti-Representationalism About Perceptual Experience“, University of Warwick, Department of Philosophy, Kısmi Doktora Tezi, Mayıs 2013, [PDF] <http://wrap.warwick.ac.uk/57739/1/WRAP_THESIS_Wilson_2013.pdf>, Erişim: 19 Kasım 2018, s. 144 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20211002183345/http://wrap.warwick.ac.uk/57739/1/WRAP_THESIS_Wilson_2013.pdf].
[13] NASA: WMAP Science Team (yy.), “Content of the Universe”, NASA/WMAP, sgt: 8 Nisan 2013, <https://map.gsfc.nasa.gov/media/080998/index.html>, Erişim: 28 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20181001040253/https://map.gsfc.nasa.gov/media/080998/index.html].
[14] NASA: WMAP Science Team (yy.), “WMAP 9-Year Results Released”, NASA/WMAP, sgt: 8 Nisan 2013, <https://map.gsfc.nasa.gov/news/index.html>, Erişim: 28 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20180823230212/https://map.gsfc.nasa.gov/news/index.html].
[15] NASA: WMAP Science Team (yy.), “Universe Content – WMAP 9yr”, NASA/WMAP, sgt: 8 Nisan 2013, <https://map.gsfc.nasa.gov/media/121236/index.html>, Erişim: 28 Ekim 2018 [kalıcı arşiv kaydı: https://web.archive.org/web/20170117153935/https://map.gsfc.nasa.gov/media/121236/index.html].