Hipotez < Yasa (Kanun) < Kuram (Teori). Hipotez, değişmeye açık bir öneridir. Kanun, belirlenen koşullar altında 1 olayın nasıl davranacağını gösteren genellemedir. Sınanarak doğrulanmıştır. Teori, belirlenen koşullar altında “bütün” olayların nasıl davranacağını gösteren genellemedir. Sınanarak doğrulanmıştır. İçerisinde birden çok kanun bulunur. Teori kanundan daha geniş ve büyüktür.[2]
Kanun, doğrudan izlenebilir / gözlemlenebilir, zamanla değişmez ve geliştirilemez: Teori ise izlenemez -ya da dolaylı gözlemlenebilir-, zamanla değişebilir -ana fikir değişmez fakat parçalar değişebilir- ve geliştirilebilir.[3] Bu bilgiyi şu şekilde açıklayabilirim: Suyun kaldırma kuvveti bir kanundur ve tek bir olayı doğrular. Suyun üzerine tahta koyarsanız yüzer: Bu değiştirilemez ve geliştirilemez. Fakat teori; bunun tersi olmakla birlikte, teori bir olayı değil binlerce olayı içerisinde doğrular. Ve o teoriye zamanla yeni “doğru”lar eklenebilir.
Teori, içerisinde onlarca / binlerce kanun barındırır.[3] Bu bilgiyi de şu şekilde açıklayabilirim: Örneğin Evrim Teorisi’nde diyelim ki bir canlı türünün fosillerini bulduk ve onun evrimini iyice anladık fakat diğer bir türün fosilleri eksik kaldı onu da tam anlayamadık, onun fosillerini gelecekte bulup onu da anlayabiliriz. Bu şekilde teori zamanla geliştirilebilen, çok kapsamlı bir kuramdır. Kısaca binlerce parçadan oluşan bir puzzle düşünün; bu puzzle’daki bir parça kanundur, tüm parçalar ise teoridir / kuramdır. Yer çekiminin de bir teori olduğunu hatırlatırım: Çünkü çekim gücü gözlemlenemez ayrıca çekim parçacığı olan graviton daha bulunamamıştır, bu yüzden Yer Çekimi Teorisi de zamanla geliştirilebilecek bir kuramdır / teoridir.
___________________
[2] Bruce Alberts, Francisco J. Ayala vd., “Bilim ve Yaratılışçılık: Amerikan Ulusal Bilimler Akademisinin Görüşü”, Çevirenler: Şevket Ruacan, Ümit Sayın, Aykut Kence vd., A.B.D. Ulusal Bilimler Akademisi, Bilim ve Yaratılışçılık Yürütme Komitesi, TÜBA: Türkiye Bilimler Akademisi Yayıncılık, 1999, s. 2. (Ayrıca bu kitapçığı Türkçe’ye çevirenin ön sözünde şu ifade geçmektedir: “…kitapçık, evrimin bilim dünyası tarafından reddedilmiş bir kuram olduğunu iddia eden kesimlere verilmiş kesin bir yanıttır.”)
[3] Daha fazlası için bk. Özgür Taşkın, Elif Omca Çobanoğlu, Zeki Apaydın, Hakan Çobanoğlu, Bahar Yılmaz, Birgül Şahin, “Lisans Öğrencilerinin Kuram (Teori) Kavramını Algılayışları”. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, Cilt: 25, Sayı: 2, 2008, <http://dergipark.ulakbim.gov.tr/buje/article/view/5000139935/5000128188> ET: Şubat 2018, s. 35-51 ve Melek Çınar, Necla Köksal, “Sosyal Bilgiler Öğretmen Adaylarının Bilime ve Bilimin Doğasına Yönelik Görüşleri”, Mersin Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt: 9, Sayı: 2, Ağustos 2013, <http://dergipark.ulakbim.gov.tr/mersinefd/article/view/1002000304/1002000289> ET: Şubat 2018, s. 43-57.