Konu 153: SÜMER TABLETLERİNİN DERİNLEMESİNE ANALİZİ

 

Ön Bilgi: Bu makale Sümer Medeniyeti’ndeki dinsel inançların; Tevrat, İncil ve Kur’an’da yazılanlara benzer ve onların öncülü olduğunu anlatmaktadır. Makaleyi okuyan okuyucu kendi kararını kendisi vermelidir. Çünkü Tanrı insanlara, tarih boyunca aynı şeyi anlatmak istemiş olabilir ya da ufak değişiklerle kademeli olarak dallanan olayları -veya özü- anlatmak istemiş olabilir. Bu görüşün tersi de olabilir. Ya da okuyucu, kendine has başka bir karar da verebilir. Yazarın yazdığı bu ön bilgi, tarafsızlığa ışık tutmaktır.

Günümüz dinlerinde geçen Yaratılış, Tufan gibi hikâyelere ilk kez -yazılı olarak- Sümerlerde rastlanır. Sümerler, Mezopotamya ve çevresinde çok Tanrılı inanç düşüncesinde yaşamışlardır.^[4] İlk yazıyı yaklaşık MÖ 3200 yıllarında bulmuşlardır: Bu, çivi yazısı olup piktografi/piktogram yani resim yazısı olmayan yazıdır: Piktogram, MÖ 4. binyılda çivi yazısından önce yine Sümerler tarafından bulunmuştur.^[5.1] Çivi yazısı ilk olarak Uruk’ta kullanıldı. MÖ 100’den sonra Büyük Mezopotamya uygarlıklarının tümü alfabe sistemine geçti. Çivi yazısının tutarlı kullanımı MÖ 2600’den sonrasıdır, bundan önce birkaç örnek vardır. Piktografta 1000 civarı karakter varken çivi yazısıyla beraber bu karakterler 600 civarına düştü. Mezopotamya metinleri 19. yy.a kadar bilinmiyordu, kazılarla bulunan metinlerden ilk tercüme 1837’de yapıldı. İlk çözümlemeleri ve tercümeleri yapan George Smith’tir.^[5.2]

Sümerler birçok biliminde öncüleridirler. İleri bir uygarlık düzeyindeydiler. Ardından gelen Akad ve Babiller çoğunlukla Sümerleri izlemişlerdir. Sümerler gerçekte Mezopotamya yerlileri değildi. Çoğu araştırmacıya ve kanıtlara göre Orta ve Batı Asya’dan göç eden Ari halkıydı.^[4] Kimileri bu halka Türklerin kökeni demektedir.

Sümerlilere “Sümer” ismi, Sami bir kavim olan Akadlar tarafından verilmiştir. Sümerliler kendi yazılı belgelerinde kendilerine Kİ.EN.Gİ veya Kİ.EN.GİR demişlerdir. Öyle ki Çinlilerin Kırgızlara KİEN.KUN demeleri bununla ilişkilendirilebilir. Sümerlilerin Türklerle ‹Ural-Altay› ilişkilendirilmesi ise başta şunlara dayanır: çeşitli anlatılarında mevsim anlayışlarının ve giyimlerinin benzerliği, tapınakların yapay tepelere yapılmasının benzerliği, Sümer dili ile Türk(i) diller arasındaki bazı benzerliklerin olması veya bazı kahramanlık hikayelerinin benzerliği^[6.1] (ki örneğin Türklerdeki Yaradılış Destanı ile Sümerlilerin yaratılış hikayeleri -dünya ve insanın yaradılışlarının anlatımı bağlamında- benzerlik gösterir^[6.2]) ve Türklerde Gök/Tek Tanrı^[6.1] (Kök-Tengri, Mavi Gök^[6.2]) olan Tengri ile Sümerlilerdeki yine göğün tanrısı ve baş tanrı olan Anu’nun benzerliği^[6.1].

Şu an günümüzde kullanılan Tevrat, İncil ve Kur’an’da Sümer inanış ve felsefesinin izlerine rastlanıldığı görülür.^[4][7] Günümüzde Sümerlerin Uruk, Eridu gibi birçok şehrinde yaptıkları tapınaklar bulunmuştur. Bu tapınaklardaki kil tabletleri veya yazıtlar okunarak dinsel inançları belirlenebilmiştir. Örneğin; Uruk şehrinde MÖ 3200 yılında yapılmış Gökyüzü Tanrısı Anu’nun kölesi^[4] -cennetin kraliçesi^[8]– olan Tanrıça İnanna’ya atfedilen Eanna Tapınağı, MÖ 4000’li yıllarda Eridu’da Bilgelik Tanrısı Enki/Ea’ya ithaf edilen tapınak gibi birçok tapınak bulunmuştur.^[4]

Eski-Yeni Antlaşma ve Kur’an’da anlatılanların çoğunun Mezopotamya (Mez.) mitlerinden geldiği anlaşıldı. Örneğin İnsanın Düşüşü, Tufan, Yaratılış anlatımları Etana ve Atrahasis mitlerinden; Eden Cenneti/Bahçesi Enuma Elish’ten; Yeraltına İnme ve Yeniden Diriliş de The Descent of Inanna / İnanna’nın İnişi mitinden geliyordu. Mez. metinlerinin bulunmasından önce Tevrat en eski yazılı metin olarak biliniyordu. Mez. metinleri Mısır, Yunan ve Roma eserlerinde de kendini gösterir. Mez. metinleri geniş ölçüde Sümerler’e aittir.^[7]

___________________
^[4] Nadir Elibol, “Sümer Tabletleri ve Kutsal Kitaplar“, 3 Sütun, 25 Ekim 2004, <http://www.nadirelibol.com.tr/text/sumertabletleri.html> ET: Şubat 2012 ve Muazzez İlmiye Çığ, “Kur’an, İncil ve Tevrat’ın Sümer’deki Kökeni”, Kaynak Yayınları, 36. Basım, İstanbul 2013, s. 9-100.
^[5] Kılıç, agm., s. 124, 126-128. (Daha fazlası için bk. dipnot 3) (5.1). Joshua J. Mark, “Cuneiform”, Ancient History Encyclopedia, SGT: 15 Mart 2018, <https://www.ancient.eu/cuneiform/> ET: 15 Haziran 2018 (5.2).
^[6] Kılıç, agm., s. 125 (6.1). Bu paragraftaki parantez içindeki yazılar yazar tarafından eklemiştir: Bunun için bu sitedeki yazılarıma bk. (Dizin 286, 287) (6.2).
^[7] Mark, “Cuneiform”, ags.
^[8] Samuel Noah Kramer, “Sumerian Mythology“, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1961, Sacred-Texts, <http://www.sacred-texts.com/ane/sum/sum07.htm> ET: 16 Haziran 2018, s. 65.

 

Sümerler Dünya’nın ilk başlarını “En Eski Ulu Bir Deniz” ve “Kaos” olarak ifade etmiştir. Evreni ise “İlk neden” ve “Hareket Ettiren Güç” olarak betimlemişlerdir. Evrenin sonsuz olduğunu anlatmışlardır.^[9] (Şu an fizikte, evrenin sonsuz olmadığı daha çok kabul görür.^[10]) Onlara göre; doğa güçleri Tanrıları, insanüstü insanlaşmış ölümsüz Tanrılar, göklerde bulunan Tanrılar; gök, yer, hava, su, rüzgâr, dağlar, tarlalar ve şehirlerden sorumluydular. Uzun yaşayan veya ölümsüz gözüken ve kaderleri tayin eden “Yaratıcı Yedi Tanrı” vardı. Diğer 50 büyük Tanrı ise, yaratıcı olmayanlardı.^[9] (Bu Tanrıların uzun yaşaması, Semavi Dinlerdeki peygamberlerin uzun yaşaması ile ilişkilendirilebilir. Örneğin Nuh, Tevrat ve Kur’an’a göre 950 sene yaşamıştır.^[11])

Kur’an: Ankebut 14 …Nuh… elli yılı eksik olmak üzere bin sene yaşadı. …^[12][13]

Mezopotamya mitolojisinde evren; yeraltı, yer ve gök olarak üçe ayrılır ve her birinde tanrılar bulunur.^[14]

Gök, Yer, Deniz ve Hava Tanrıları günümüzdeki Haç işaretinin kaynağını oluşturmaktadır. Alt ve sol uçları kapalı haç işareti bu zamanlarda olmakla birlikte buralara dayanmaktadır. Hristiyanlık Haçı 4 yönü gösterir; bunun kökeni Gök, Yer, Deniz ve Havayı sembolize eden Sümer kültüdür.^[9]

Haç figürü tarihte geniş bir yer kaplar. Shamash 8 köşeli bir haçla tasvir edilir. Bazı silindir mühürlerde -ayrı olarak- Enki ve Utu 4 köşeli bir haç’ın üstünde oturur. Marduk bir görselinde 8 köşeli haçtan oluşan bir kolye takar. Antik Mısır’daki bazı çizimlerin “haç” simgesi eşliğinde ve Ankh haçının yıldızlarla bir bağlantısı olduğunu düşünenler de vardır. Ayrıca Ankh haçının insanın ölümünden sonra yeniden dirilmesine yardım ettiği düşünülürdü. Hristiyan haçı’ndan önceki Yunan haçı burçları ve mevsimleri temsil ediyordu.^[15]

Marduk: Babil’deki Etemenanki adlı tapınağı göğün ve yerin temeli anlamına gelip Yeni Antlaşma’daki Babil Kulesi’ne model olarak hizmet etti. Etemenanki’ye şerefli ve üstü yükseltilmiş tapınak anlamındaki Esagil de denilir. Unvanı efendi/bey/lord anlamına gelen Bel’di. Babil’in büyüyen politik etkisiyle Marduk da büyüdü. Marduk Tiamat’ı öldürüp onun bedeninden dünyayı yaratır ve diğer tanrılar ona 50 isim vererek onu en büyük ilan ederler. Önceleri An en büyük tanrıydı, sonra Enlil oldu ve sonrasında ise Marduk bu makama oturdu. Marduk hem iyi hem de kötüdür. Önemli bir metni -Yeni Antlaşma’da olduğu gibi- iyiyle biter. Marduk’un diğer bir adı da Asalluhi’dir (As-alluh-i: Alluh-Allah ?). Sembolü kürek/maça’dır, hayvanı yılan-ejdarha görünümlü mushussu’dur.^[16]

Marduk Tanrısı Sümerlerin dinsel inanışlarında önemli bir yere sahiptir. Babil şehrinin ünlü, evrenin hükümdar Tanrısı Marduk’a ithaf edilen yedi katlı Eşağil Tapınağı ya da Babil Kulesi yapılmıştır.^[9] Babil ve/veya Babil kulesi Tevrat’ta, İncil’de ve Kur’an’da kötülenerek anlatılır.^[17][18] (Marduk’un türevleri; Dummuzi, Tammuz, El, Baal, Hubal’dır.)

Eridu MÖ 600 civarında -arka plana itildi- terk edildi. Şehrin merkezindeki Amar-Sin Ziguratı Yeni Antlaşma’da Babil Kulesi olarak ve Eridu şehri ise Babil (veya Babil şehri) olarak -kötülenerek- ilişkilendirildi: Bunu MÖ 200’lerde Babil tarihçisi “Berossus”un Babil ve Eridu’nun aynı yer olduğunu anlatan yazılarından anlamak mümkündür.^[18]

 

___________________
^[9] Elibol, ags.; Çığ, age.
^[10] Bu sitedeki yazılarıma bk. (Dizin 19) ve bk. (Dizin 58)
^[11] Bu sitedeki yazıma bk. (Dizin 211)
^[12] Tevrat, İncil ve Kur’an maddelerinin tamamı yazar tarafından eklenmiştir.
^[13] “Kur’an-ı Kerim’in Türkçe Anlamı: Meal ve Sözlük”, Meali Hazırlayan: Ali Bulaç, Bakış Yayınları, İstanbul 1985. (Kur’an maddeleri buradan alınmıştır.) (Bu meal Milli Eğitim Bakanlığı’nın 18.11.1985 tarih ve 2199 sayılı Tebliğler Dergisi’nde tavsiye edilmiştir.) (Bu meali seçmemin nedeni diğerleri gibi “anlam tercümesi” olmayıp “kelimesi kelimesine” tercüme ettiği içindir: Diyanet İşleri Başkanlığı meali de dahil diğer çoğu mealde Kur’an’da olmayan sonradan eklenen ve sonradan eklenildiğini belirtmeyen açıklama şeklindeki kelime, kelime grupları ve sözler vardır: Sonradan eklendiğini parantez içinde belirttiği için bu meali analizde daha uygun gördüm.)
^[14] Kramer, age., s. 41.
^[15] Jan Wicherink, “Great Celestial Conjunction Crosses Part II: Crosses in the Old World”, Editör: Sergey Smelyakov, Souls of Distortion, <http://www.soulsofdistortion.nl/great celestial conjunction crosses2.html> ET: 17 Haziran 2018.
^[16] Nicole Brisch, “Marduk (god)”, Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses, Oracc and the UK Higher Education Academy, 2016, <http://oracc.iaas.upenn.edu/amgg/listofdeities/marduk/> ET: 16 Haziran 2018.
^[17] Bu sitede belirttiğim maddelere bk. Tevrat, Yaratılış 10:8,9; 11:5,7; bk. İncil, Vahiy 14:8; 17:4-7; bk. Kur’an, Bakara 102, Kasas 38, Sad 5, Zuhruf 31.
^[18] Joshua J. Mark, “Eridu”, Ancient History Encyclopedia, 20 Temmuz 2010, <https://www.ancient.eu/eridu/> ET: 16 Haziran 2018.

 

Antik Yunan’da Zeus; “Tanrıların ve İnsanların Babası” ve “Göksel Babanın Atası” idi: Zeus, Sümer’de “Gök Tanrısı” ve “Tanrıların Başı” olan Anu’nun bir kopyasıdır.^[19] (Sümer, Antik Yunan dini inançlarından daha eskidir.)

Anu’nun lakabı Kral’dır ve Anu cennette oturur. An/Anu: An, cennette diğer tanrıların özelliklerini/görevlerini belirler. Kararları değiştirilemez. An’dan sonra Enlil ve Marduk ön plana çıkar. Kendisi tek başına ya da Enlil ve Enki ile evreni yaratmıştır. Cennetin 3. seviyesinin en yükseğinde oturur/yaşar ve burada kırmızımsı luludānitu taşı önemlidir. Tanrıların Babası olup diğer tanrılar onun çocuğudur. Annunakilerin başıdır ve iblisleri de o yaratmıştır. İnsanlarla ilişkisi uzak olan bir tanrıdır. Kendinden “Kral” olarak da bahsedilir. Hayvanı boğa olup sembolü bazen taht üzerinde duran boynuzlu bir taçtır. Sümer cennet/gök demektir ve bu yüzden An da cennet ve göktür.^[20]

Tevrat, İncil ve Kur’an’daki Benzerliği-Analizi

Tevrat: Yaratılış 11:5 Rab insanların yaptığı kentle kuleyi görmek için aşağıya indi. 11:7 “Gelin, aşağı inip dillerini karıştıralım ki, birbirlerini anlamasınlar.” (Yaratılış 2:7 “RAB Tanrı Adem’i topraktan yarattı…”^[21] İncil kaynağından ek not: “Tanrı”: Grekçe’de “Gök” demektir.)

İncil: Pavlus’tan Galatyalılar’a Mektup 1:8 İster biz, ister gökten bir melek size bildirdiğimize ters düşen bir müjde bildirirse, lanet olsun ona!^[22][23]

Kur’an: Bakara 29 Sizin için yerde olanların tümünü yaratan O’dur. Sonra göğe yönelip (istiva edip) de onları yedi gök olarak düzenleyen O’dur.
Araf 40 Şüphesiz ayetlerimizi yalanlayanlar… için göğün kapıları açılmaz ve… cennete girmezler.
46 İki taraf arasında bir engel ve burçlar (A’raf) üstünde hepsini yüzlerinden tanıyan adamlar vardır. Cennete gireceklere: ‘Selam size’ derler, ki bunlar, henüz girmeyen fakat (girmeyi) ‘şiddetle arzu edip umanlardır.’ {Görüşüme göre burçları -uhrevileştirilmiş- gökyüzü cisimleri olarak düşünebiliriz.}
Rad 13 … O, yıldırımları gönderip bununla dilediğine çarpar…
Hicr 14 Onların üzerlerine gökyüzünden bir kapı açsak, ordan yukarı yükselseler de…
Mü’minun 86 De ki: ‘Yedi göğün Rabbi ve büyük Arş’ın* Rabbi kimdir?’ (“Arş”: Tavan, taht, yönetim makamı.)^[24]
Talak 12 Allah, yedi göğü ve yerden de onların benzerini yarattı. Emir, bunların arasında durmadan iner.
Nazi’at 27 Yaratmak bakımından siz mi daha güçsünüz yoksa gök mü? …

Sümerdeki 12 esas Tanrı Mısır, Hitit, Hurri ve Yunan Mitolojisine uyarlanmıştır. Sümerdeki yer altı dünyasının Tanrısı “Eraşkigal/Nergal” Yunan’da “Hades” olmuştur. Nergal/Hades; Tevrat’ta Sheol, İncil ve Kur’an’da Cehennem olmuş olabilir.^[19]

___________________
^[19] Elibol, ags.; Çığ, age.
^[20] Kathryn Stevens, “An/Anu (god)”, Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses, Oracc and the UK Higher Education Academy, 2013, <http://oracc.iaas.upenn.edu/amgg/listofdeities/an/> ET: 16 Haziran 2018.
^[21] “Kutsal Kitap: Eski ve Yeni Antlaşma (Tevrat, Zebur, İncil)”, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, Yeni Yaşam Yayınları, Yeni Çeviri, İstanbul 2001-2009, <https://incil.info/kitaplistesi> veya <https://www.kitabimukaddes.com/kutsal-kitap-hakkinda-bilgilendirme-ve-tam-metni/> ET(ler): 2011-2018. (Tevrat maddeleri buradan alınmıştır.)
^[22] “İncil (Müjde): İncil’İn Çağdaş Türkçe Çevirisi”, Kitab-ı Mukaddes Şirketi, Zirve Yayıncılık ve Dağıtım, Yeni Yaşam Yayınları, Acar Basım, Yeni Çeviri: 1987-1994-2001, İstanbul, 6. Basım: Temmuz 2008. (İncil maddeleri buradan alınmıştır.) (Bu İncil kitabında yazanların aynısına dipnot 14’teki -aynı- bağlantılardan ulaşabilirsiniz.)
^[23] Tevrat, İncil ve Kur’an maddelerinde -diğer dini inançlarla bağlantı/benzerlik kurulabilecek yerlerin ve/veya- önemli/anlamlı görülen söz ve/veya söz gruplarının altı çizilmiştir.
^[24] Tevrat, İncil ve Kur’an maddelerinde bazı sözler “*” ile işaretlenmiş ve sonunda da “( )” işaretleri içerisinde -sonradan ek olarak, neyin ne anlama geldiğini göstermek için- belirli terim / söz tanımlamaları veya açıklamalar yapılmıştır: Bunlar yazar tarafından değil kullanılan Tevrat ve İncil kaynaklarındaki açıklamalar olup buralardan alınmıştır.

 

Antik Avrupa ve/veya Yunan topluluklarının temel bilgi kaynakları Mısır, Sümer, Babil, Asur gibi toplumlardır.

Sümerlerde Anu -göğün Tanrısıydı- baş Tanrıydı. Antu yer Tanrıçası olarak karısıydı. Çocukları hava Tanrısı Enlil ve su Tanrısı Enki idi. (Enki; Bilge, Düzenleyici ve Tanrısal Kanunlara sahip Tanrı).  Yer altı dünyasının Tanrısı Ninlil’di. Ay Tanrısı Nanna, Ay Tanrısının kızı olan Tanrıça İnanna^[25] (türevleri Astarte ve İştar^[26]), Güneş Tanrısı Utu, Ana Tanrıça Ninhursag, Ninurta, Ninki, Ningal gibi Tanrılar diğer Tanrılardan önemli olanlardı.^[25] Enki’nin Yunan’daki türevi Poseidon’dur.^[27] Enki aynı zamanda sihir ve büyü tanrısıydı.^[28] Kader Tableti Enlil’e ait olup insanların kaderini o belirlerdi.^[29]

İncil’deki Benzerliği-Analizi

İncil: Vahiy 5:3 …ne gökte, ne yeryüzünde, ne de yer altında tomarı açıp içine bakabilecek kimse yoktu.
5:13 Ardından gökte, yeryüzünde, yer altında ve denizlerdeki bütün yaratıkların, bunlardaki bütün varlıkların şöyle dediğini işittim: … {Görüşüme göre sırasıyla: Hava, Toprak, Ateş ve Su benzerliği…}

Enki/Ea: Yeraltı okyanusunda ikamet eden bilgelik, sihir ve büyü tanrısıdır. Cin çıkarma bilgisinin en yüksek makamı olup kahinlerin favori tanrısıydı. Sanat, zanaat ve medeniyetin patronuydu. Suyla temizleyiciydi. İnsanlığın ve dünyanın yaratıcısı ve koruyucusudur. İnsanların gürültüsünden şikayet eden Enlil bir sel ile onları yok etmek istediyse de Enki bunu önlemek için bir insana gemi yapması için talimat verdi. Enki vekili olarak Isimu’yu ve -insanlığa bilgeliği öğretmek için, yarı balık yarı insan formunu bazen alan- 7 efsanevi bilgeyi / apkallu’yu yarattı. An’ın ya da Nammu’nun oğludur, Marduk ve Adapa da çocuğudur. Tapınağı Eridu’da bulunan E-engar-ra (yeraltı suyunun evi) idi. Kötülüklere karşı duran bir tanrıdır. Sembolleri asa, koç başı, keçi balığı ve kaplumbağadır. İnsanların kaderlerinin/geleceğinin yazılı olduğu tableti o korur.^[28]

Enlil/Ellil: İnsanın kaderlerini belirlerdi. Hayalet, rüzgar, atmosfer, hava vs. tanrısıdır. Unvanı Büyük Dağ’dır. Yazgılar/Kaderler Tableti’ni o tutar ona aittir. Emirleri değiştirilemez. Diğer tanrılara “ilk meyve teklifi” hediyesi mitlerinde anlatılır. Yücedir fakat sel, veba, kuraklık gönderdiğinden yıkıcı/kötü niyetlidir. An’ın ilk oğludur. Habercisi Nusku’dur. Tapınağı Nippur’daki E-kur (Dağ Evi) ve dur-an-ki (gök ve yerin bağı: yani göğü ve yeri birleştiren tapınak)’tır. Sembolü boynuzlu başlıktır. Yunan mitolojisinde ismi “Illinos”tur.^[29]

Silindir mühürlerin çoğunda Utu tanrılara katılacağı -onların mekanına gireceği- zaman sol ayağını bir dağa atar.^[30] Görüşüme göre, bu, bir işe başlamadan önce şu ayakla veya şu elle başla gibi durumların öncülü olabilir.

Silindir mühürler depolanan malların belirlenmesi için icat edildi, sonra yasal mühürlere dönüştü.^[31]

___________________
^[25] Elibol, ags.; Çığ, age.
^[26] Bu sitedeki yazıma bk. (Dizin 128)
^[27] Kramer, age., s. 54.
^[28] Ruth Horry, “Enki/Ea (god)”, Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses, Oracc and the UK Higher Education Academy, 2016, <http://oracc.iaas.upenn.edu/amgg/listofdeities/enki/> ET: 16 Haziran 2018.
^[29] Adam Stone, “Enlil/Ellil (god)”, Ancient Mesopotamian Gods and Goddesses, Oracc and the UK Higher Education Academy, 2016, <http://oracc.iaas.upenn.edu/amgg/listofdeities/enlil/> ET: 16 Haziran 2018.
^[30] Kramer, age., s. 40.
^[31] Kramer, age., s. 32.